EKSPONAT MIESIĄCA - KONIK NA RYNKU

Gliniana figurka późnośredniowiecznego konika, ok. XIV – XVI w., szkliwiona, wypalana o barwach jasnych i zielonych.

Wymiary: 62 x 55 x 31 mm

Figurka odnaleziona podczas wykopalisk archeologicznych, prowadzonych na rynku w Pilźnie, w 2009 r. Figurka ceramiczna, pokryta jasną glazurą, w ciemnozielone, szerokie pasy. Korpus uszkodzony – brak łba i części lewej, tylniej nogi. Na grzbiecie figurki wydrążone dwa otwory, pozwalające przypuszczać, iż figurka pełniła funkcję gwizdka.

Śliczny, ceramiczny konik – gwizdek jest symbolem odległych czasów, gdy Pilzno tętniło życiem, a na miejskich jarmarkach można było zaopatrzyć się we wspaniałe wyroby.

Zabawki powstawały w różnych formach od zarania dziejów. Towarzyszyły dzieciom, przygotowywały je do ról społecznych i umilały czas. Zabawki zmieniały się przez wieki; na początku były to prymitywne formy z kamienia, drewna czy kości. Wraz z rozwojem cywilizacji przedmioty te ewoluowały i dały początek współczesnym "bawidłom". To w średniowieczu powstał kanon zabawek dziecięcych, a koń spełniał w tym okresie bardzo ważną rolę, stąd koniki z jeźdźcami, konie z rydwanami, gwizdki itp. Zabawka konik była znana we wszystkich kulturach świata i stała się niejako symbolem dzieciństwa.

Znalezisko odkryte podczas wykopalisk na rynku w Pilźnie w 2009 r. Pochodzi prawdopodobnie z okresu późnego średniowiecza i jest analogiczne do figurek wytwarzanych w Niemczech. Figurki tego typu wyciskano w dwuczęściowych, ceramicznych formach lub za pomocą form jednoczęściowych. Do produkcji figurek używano tłustej gliny. (Domieszki schłudzającej w postaci drobnego piasku dodawano rzadko, a jeśli zastosowano grubszą domieszkę, prowadziło to do pękania przedmiotów w czasie wypalania). Figurki wypalano w atmosferze utleniającej, co powodowało, że miały one raczej jasne barwy. W figurkach przeważa barwa ceglastoczerwona lub szaroróżowa, wiele figurek wypalanych było nierównomiernie stąd liczne spękania i gwałtowne zmiany kolorystyczne.

Problem glinianych koników – zabawek, czasem z jeźdźcami, czasem bez, jest – w skali ziem piastowskich - najlepiej zbadany na Śląsku. Produkcja tego rodzaju figurek dotarła na Śląsk (a także do Czech i Morw) z Niderlandów i krajów niemieckich. Figurki takie były też znane na innych ziemiach polskich: znaczny zespół odkryto w Elblągu. W Krakowie figurkę konika znaleziono podczas prac wykopaliskowych na Rynku. Biorąc pod uwagę, że Pilzno lokowane było jako miasto w roku 1354 - w ramach planu lokacyjnego powstał też rynek - odnalezioną tam figurkę można datować najwcześniej na 2. połowę XIV w., nie wykluczając oczywiście datowania późniejszego, aż po XVI stulecie. Niestety, cechy stylistyczne tak drobnej plastyki nie dają podstaw dla precyzyjnego określenia datowania i proweniencji. Chyba nie należy sugerować się faktem, że najwięcej podobnych figurek znamy ze Śląska: zapewne wynika to ze stanu badań archeologicznych, bardziej zaawansowanego na Śląsku, niż w innych regionach. 

LITERATURA:

- I. Gomułka, Rodzaje figurek glinianych koników na Śląsku, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne” 56, Wrocław 2014, s. 261-281.

- T. Borkowski, Produkcja figurek ceramicznych w późnośredniowiecznym Wrocławiu, [w:] Wrocław na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych. Materialne przejawy życia codziennego, red. Jerzy Piekalski, Krzysztof Wachowski, „Wratislavia Antiqua” t. I, Wrocław 2004, s. 207-244.